29 Ekim'de Cumhuriyetin İlanı: Türkiye'nin En Büyük Bayramı Nasıl Başladı?

Her yıl 29 Ekim'de Türkiye ve Kuzey Kıbrıs'ta coşkuyla kutlanan Cumhuriyet Bayramı, Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin (TBMM) 1923 yılında Cumhuriyet yönetimini ilan etmesiyle doğdu. Bu kutlamalar, 1925'te çıkarılan bir yasayla milli bayram olarak kabul edilerek resmileştirildi. Bu tarihte Türkiye ve Kuzey Kıbrıs'ta 28 Ekim öğleden sonra ve 29 Ekim tam gün olmak üzere bir buçuk gün boyunca tatil ilan edilir; şehirlerde stadyum etkinlikleri, akşamları ise fener alayları düzenlenir.

Mustafa Kemal Atatürk, 29 Ekim 1933 tarihinde Cumhuriyet'in onuncu yıl dönümünde verdiği “Onuncu Yıl Nutku”nda bu günü “en büyük bayram” olarak tanımlamış, Cumhuriyet Bayramı’nın önemine vurgu yapmıştır.

Osmanlı İmparatorluğu, 1876’ya kadar mutlak monarşi, ardından 1876-1878 ve 1908-1918 yılları arasında meşruti monarşi ile yönetildi. I. Dünya Savaşı’nda mağlup olmasıyla birlikte Anadolu işgale uğradı. Mustafa Kemal Paşa önderliğindeki halk, Millî Mücadele ile işgalcilere karşı zafer kazandı ve 23 Nisan 1920’de Ankara’da toplanan “Büyük Millet Meclisi” adıyla halkın temsilcilerini seçerek bağımsızlık mücadelesini kurumsal bir çerçeveye taşıdı. 20 Ocak 1921’de Teşkilat-ı Esasiye Kanunu ile egemenliğin millete ait olduğu ilan edildi ve 1 Kasım 1922’de saltanat kaldırılarak devletin başında meclis hükümeti yer aldı.

27 Ekim 1923’te İcra Vekilleri Heyeti istifa etti ve yeni bir hükümet kurmak için yeterli güvenoyu sağlanamayınca Mustafa Kemal Paşa, İsmet İnönü ile yönetim biçimini Cumhuriyet’e dönüştürecek bir yasa değişikliği tasarısı hazırladı. 29 Ekim 1923’te Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’nda yapılan değişiklik TBMM tarafından kabul edilerek Cumhuriyet resmen ilan edildi. Bu tarih, 101 pare top atışıyla Ankara ve çevresine duyuruldu ve 29 Ekim gecesi tüm ülkede büyük bir coşkuyla kutlandı.

Devlet Arşivleri Başkanlığı, Cumhuriyet’in ilanıyla ilgili önemli belgeleri kamuoyuna sundu. Bu belgeler, Cumhuriyetin ilanı ve 29 Ekim’in bayram olarak kutlanmasına öncülük eden düzenlemelerin ayrıntılarını içeriyor.